ผู้เป็นศรีของโลก
พระไพศาล วิสาโ เมื่อยังเด็ก ข้าพเจ้าชอบไปร้านหนังสือย่านวังบูรพาและเวิ้งนครเขษม โดยเฉพาะในช่วงเทศกาลลดราคา ดังนั้นจึงคุ้นเคยกับชื่อ “ศรีบูรพา” ซึ่งในเวลานั้นมีผลงานด้านนวนิยายตีพิมพ์ป็นหนังสือปกแข็งอยู่หลายเล่มด้วยกัน จัดได้ว่าเป็นนักเขียนยอดนิยมที่หนอนหนังสือย่อมรู้จัก แต่ข้าพเจ้าหาได้เคยอ่านงานของศรีบูรพาไม่ เพราะเข้าใจว่าเป็นนวนิยายแบบรักๆ ใคร่ๆ ซึ่งน่าจะเหมาะกับผู้หญิงมากกว่า เวลานั้นข้าพเจ้าไม่รู้เรื่องอะไรเกี่ยวกับ กุหลาบ สายประดิษฐ์ ทั้งสิ้นจนกระทั่งได้มาอ่านวารสารวรรณกรรมเพื่อชีวิต และสังคมศาสตร์ปริทัศน์ โดยเฉพาะฉบับหลังนั้นก่อนเหตุการณ์ ๑๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ เพียง ๓ เดือน ได้ตีพิมพ์บทความเกี่ยวกับ กุหลาบ สายประดิษฐ์ จากความทรงจำของ ยศ วัชรเสถียร รวมทั้งมุมมองของ วิทยากร เชียงกูล ต่อนวนิยายของศรีบูรพา ถึงตอนนั้นข้าพเจ้าจึงได้รู้จัก “ศรีบูรพา”ในอีกแง่มุมหนึ่ง คือในฐานะนักเขียนหัวก้าวหน้า และได้รู้จัก กุหลาบ สายประดิษฐ์ ในฐานะนักหนังสือพิมพ์ผู้ต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย เสรีภาพ และความเป็นธรรมในสังคม เมื่อมีการประท้วงรัฐบาลถนอม-ประภาสที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ก่อนจะถึง “วันมหาวิปโยค”นั้น ข้าพเจ้าเป็นผู้หนึ่งที่ได้ร่วมชุมนุมด้วย ในระหว่างการชุมนุมที่สนามฟุตบอลซึ่งยืดเยื้อนานเป็นสัปดาห์นั้น หนังสือเล่มหนึ่งที่ข้าพเจ้าซื้อมานั่งอ่านจนจบคือ จนกว่าเราจะพบกันอีก ของ “ศรีบูรพา” หนังสือเล่มนั้นดูเหมือนจะตีพิมพ์โดยสโมสรนิสิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ตอนนั้นองค์กรและกลุ่มกิจกรรมของนักศึกษาเป็นผู้บุกเบิกในการนำวรรณกรรมเก่าๆ…